خیام نیشابوری (۱۰۴۸–۱۱۳۱ میلادی) یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های فرهنگی و علمی تاریخ ایران و جهان است که به خاطر رباعیاتش، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی و فلسفه جهانی دارد. علاوه بر شهرت او در شعر، خیام یک ریاضیدان، فیلسوف و اخترشناس برجسته نیز بود. آثار ریاضی او، به‌ویژه در جبر و معادلات، اهمیت زیادی در پیشرفت علم داشته است
نقش خیام در ریاضیات: خیام یکی از پیشگامان جبر بود و کتابی به نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس» نوشت که در آن به بررسی معادلات درجه سوم پرداخت. او برای نخستین بار از روش هندسی برای حل معادلات استفاده کرد. خیام همچنین به اصلاح تقویم ایرانی پرداخت که دقت آن حتی از تقویم گریگوری نیز بیشتر بود و یکی از دقیق‌ترین تقویم‌های جهان به‌شمار می‌رود
فلسفه خیام: اگرچه خیام به‌خاطر رباعیاتش اغلب به عنوان یک شکاک یا حتی لذت‌گرا شناخته می‌شود، اما فلسفه او پیچیده‌تر از این توصیفات سطحی است. خیام به وجود و معنای زندگی انسان توجه ویژه‌ای داشت. او با نگاهی عمیق به مفاهیم زمان و مرگ، به فلسفه‌ای رسید که در عین اعتقاد به ناپایداری دنیا، نوعی آرامش و پذیرش را توصیه می‌کرد. نگاه او به دنیا، علاوه بر جنبه‌های عرفانی، جنبه‌ای علمی و عقلانی نیز داشت
اخترشناسی و تأثیر بر علوم جدید: خیام در اخترشناسی نیز آثار بزرگی دارد. او سرپرستی رصدخانه سلطنتی ملکشاه سلجوقی را بر عهده داشت و در توسعه جداول نجومی دقیق تلاش کرد. از دستاوردهای او در این حوزه می‌توان به ارائه تقویم جلالی اشاره کرد که تا امروز یکی از دقیق‌ترین سیستم‌های گاه‌شماری است
تأثیرات و جایگاه خیام در فرهنگ جهانی: در قرن نوزدهم، خیام با ترجمه‌ای که ادوارد فیتزجرالد از رباعیات او ارائه کرد، به شهرت جهانی رسید. این ترجمه که یکی از محبوب‌ترین آثار ادبیات فارسی در غرب شد، باعث شد خیام به نماد شکاکیت و تردید فلسفی در فرهنگ غرب تبدیل شود. بسیاری از نویسندگان و فیلسوفان غربی، از جمله مارک تواین، هنری دیوید ثورو و حتی نیچه، از آثار خیام الهام گرفته‌اند
ه‌طور کلی، خیام نه‌تنها یک شاعر و ادیب بزرگ، بلکه یک متفکر عمیق، یک دانشمند برجسته و نماد فرهنگ ایرانی در سطح جهانی است. آثار او همچنان الهام‌بخش افراد در سراسر جهان است و همچنان در رشته‌های مختلف علمی و فلسفی مورد توجه قرار می‌گیرد
شاعری خیام بیشتر با رباعیاتش شناخته می‌شود که ترکیبی از فلسفه، حکمت، و نوعی سرخوشی زودگذر است. رباعیات خیام عموماً به‌عنوان تأملاتی بر ناپایداری زندگی و معنای وجود انسانی تفسیر می‌شوند. زبان خیام در این اشعار ساده، صریح و گویاست، و او با بیانی بسیار دلنشین، مسائلی عمیق و پیچیده را به تصویر می‌کشد
موضوعات فلسفی و وجودی: خیام به مفاهیم پیچیده فلسفی چون مرگ، زمان، ناپایداری و گذر عمر می‌پردازد. او از گذر زندگی و زودگذر بودن خوشی‌ها سخن می‌گوید و با نگاهی شکاکانه و شاید بدبینانه، ناپایداری و بی‌ثباتی دنیا را برجسته می‌کند. برای مثال، در اشعار او، پرسش‌هایی درباره معنا و هدف زندگی، چیستی مرگ و معماهای هستی مطرح می‌شوند
شادی و لذت‌های زودگذر: در رباعیات خیام، نوعی پذیرش لذت‌های دنیوی و شادی‌های زودگذر به چشم می‌خورد. او به‌نوعی از مردم می‌خواهد که از لحظاتشان بهره ببرند و با استفاده از امکانات و لذت‌های موجود، زندگی را تا آنجا که ممکن است دلپذیر کنند. برای خیام، زندگی کوتاه و ناپایدار است و به‌همین دلیل او توصیه می‌کند که تا جایی که می‌شود از آن لذت برد
نگاه خاص به مرگ و سرنوشت: خیام به مرگ نه به‌عنوان یک پایان، بلکه به‌عنوان بخشی از چرخه‌ای بزرگتر نگاه می‌کند. در اشعار او، مرگ به‌شکلی نهایی و گریزناپذیر حضور دارد و او به خواننده یادآور می‌شود که باید این واقعیت را بپذیرد. او اغلب از سمبل‌هایی مانند شراب، گل، و خاک برای نشان دادن این چرخه‌ی زندگی و مرگ استفاده می‌کند
زبان و بیان ساده و روشن: خیام به‌واسطه زبانی ساده و بی‌پیرایه، به مخاطبان خود نزدیک می‌شود. او از کلمات و تصاویری استفاده می‌کند که برای همگان آشنا و قابل درک است. با این حال، پشت این سادگی، عمقی نهفته است که خواننده را به تأمل و تفکر وا‌می‌دارد. خیام به‌واسطه این ویژگی، توانسته است مخاطبان بسیار گسترده‌ای در سراسر جهان پیدا کند
باعیات خیام به دلیل همین ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد، همچنان طرفداران بسیاری دارند و توسط افراد با فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های متفاوت در سراسر جهان مورد تحسین قرار گرفته‌اند. در ادامه دو نمونه از رباعیات او را می‌آورم
این قافله عمر عجب می‌گذرد
دریاب دمی که با طرب می‌گذرد
ساقی غم فردای حریفان چه خوری
پیش آر پیاله را که شب می‌گذرد
بر من ز فلک سایهٔ یاری نرسید
وز عمر نماند جز بیزاری نرسید
دل خون شد و باز خون‌ساری نرسید
در بزم جهان به کام یاری نرسید
این کتاب نفیس دارای طراحی بسیار هنری و تزئینی است که شامل جعبه‌ای زیبا و جلدی با نقش و نگارهای ظریف می‌باشد
جلد کتاب دارای طراحی شیک و سنتی است که از نقش‌های اسلیمی و پیچیده بهره برده است. در وسط جلد، یک طرح دایره‌ای دیده می‌شود که از جنس مس است و با ظرافت، کنده‌کاری شده است. این طرح دایره‌ای نمادهای مذهبی یا نوشته‌های اسلامی باشد که به ارزش معنوی کتاب اشاره دارد. حاشیه‌ها و گوشه‌های جلد نیز دارای نقوش سنتی ایرانی هستند که بر زیبایی و ارزش هنری کتاب افزوده‌اند
جعبه این کتاب نیز هماهنگ با جلد طراحی شده و با دقت و ظرافت ساخته شده است. داخل جعبه، کتاب درون جایگاهی قرار گرفته که آن را در برابر ضربه و آسیب محافظت می‌کند. درب جعبه از طرح‌ها و کنده‌کاری‌های زیبا برخوردار است و آیاتی از قرآن یا عبارات خاصی روی آن نوشته شده باشد. این جعبه به‌عنوان یک محافظ و همچنین به‌عنوان بخشی از هنر کتاب‌سازی، نمایی باشکوه و جذاب به کتاب داده است
صفحات داخلی کتاب با تذهیب‌های ظریف و خطاطی‌های هنری تزئین شده‌اند. حاشیه‌های صفحات دارای طرح‌های سنتی ایرانی هستند که با رنگ‌های متنوع و گیرا همراه شده‌اند. این تذهیب‌ها علاوه بر ایجاد جلوه بصری زیبا، نشان‌دهنده هنر و فرهنگ ایرانی-اسلامی نیز هستند. متن کتاب با خطی زیبا نوشته شده که ممکن است نسخ یا نستعلیق باشد و خواندن آن احساس معنوی و آرامشی خاص به خواننده القا می‌کند
صفحات داخلی کتاب با تذهیب‌های ظریف و خطاطی‌های هنری تزئین شده‌اند. حاشیه‌های صفحات دارای طرح‌های سنتی ایرانی هستند که با رنگ‌های متنوع و گیرا همراه شده‌اند. این تذهیب‌ها علاوه بر ایجاد جلوه بصری زیبا، نشان‌دهنده هنر و فرهنگ ایرانی-اسلامی نیز هستند. متن کتاب با خطی زیبا نوشته شده که ممکن است نسخ یا نستعلیق باشد و خواندن آن احساس معنوی و آرامشی خاص به خواننده القا می‌کند
